1- ملمس (لمس)
2- گوشت و چربي
3- رنگ پوست بدن
4- مو
5- هيئت و شكل اعضا
6- سرعت انفعال اعضا
7- خواب و بيداري
8- كليه افعال بدن (دلائل افعال)
9-كيفيت دفع فضولات
10-انفعالات نفساني
لازم به ذكر است از آنجاكه ممكن است براساس دلايل مختلف افراد دچار غلبه خلط و سوء مزاج باشند، لذا براي تشخيص مزاج سرشتي يك فرد بايد حالات و علائم تشخيص مزاج را در سنين پايين تر افراد مورد بررسي قرار گيرد و يكي از بهترين راههاي آن پرسش از پدر و مادر در مورد خصوصيات دوران كودكي است.
بطور مثال ممكن است خانمي داراي مزاج گرم و تر باشد ولي بعد از بارداري جنين دختر و زايمان به روش سزارين دچار غلبه سردي شود. اين شخص از ويژگي هاي قبل از بارداري خود مي تواند، پي به مزاج خود ببرد و از ويژگي هايي كه تغيير كرده است، نوع خلطي كه به آن غلبه كرده است را پيدا كند و براساس نوع سوء مزاج، تدابير مربوطه را براي رسيدن به اعتدال انجام دهد.
همچنين ممكن است خلطي داراي مزاج متفاوت با مزاج سرشتي افراد بر يكي از اعضاي بدن غلبه نمايد. مثلا فردي داراي مزاج گرم و خشك، ممكن است داراي غلبه بلغم در سر يا معده گردد.
1- ملمس (لمس):
فرد بايد معتدل المزاج باشد تا بتواند مزاج فردي را مشخص كند. اگر اين فرد معتدل المزاج در لمس پوست فرد را:
-گرم احساس كند، اين فرد گرم مزاج است.
- اگر سرد احساس كند، اين فرد سرد مزاج است.
- اگر در لمس آن را نرم تر از حد طبيعي يابد، دلالت بر رطوبت مزاج مي كند.
- اگر در لمس صلب تر يابد، دلالت بر خشكي مزاج دارد.
2- گوشت و چربي:
اگر در بدن فرد گوشت زياد باشد، دلالت بر گرمي و تري، اگر چربي بدن بيشتر از گوشت باشد، دلالت بر سردي و تري (گوشت زياد باشد+ چربي كم= گرمي و خشكي)
3- رنگ پوست بدن:
سفيدي پوست بدن: نشانه كم خوني و كمي مايل به سردي است.
رنگ زرد كمي مايل به قرمزي: نشانه وجود خون غيرطبيعي در بدن است.
قرمزي پوست بدن: نشان از گرمي و پرخوني دارد.
تيرگي پوست: نشانه خون غيرتميز است، مستعد غلبه سودا است.
زردي پوست: نشانه صفرا (گرمي و خشكي)
زردي بادنجاني: نشانه خشكي و سردي (سودا)
رنگ گچي: سردي و تري (بلغم)
4- مو:
يكي از فضولات بدن است كه نوع كيفيت و حالات آن براي شناسايي نوع مزاج به عنوان يك معيار به شرح ذيل مورد استفاده قرار مي گيرد:
الف) سرعت رشد مو:
اگر سرعت رشد مو زياد باشد، نشانه گرمي مزاج است.
اگر سرعت رشد مو كم باشد، نشانه سردي مزاج است.
اگر رشد مو خيلي سريع باشد ، دليل بر گرمي و خشكي مزاج است.
ب) پرمويي يا كم مويي بدن:
پرمويي بدن، دليل بر گرمي مزاج
كم مويي بدن، دليل بر سردي مزاج
ج) نازكي و كلفتي مو:
نازكي مو، دليل بر سردي و تري
كلفتي مو، دليل بر گرمي و خشكي مزاج
د) جعودت و صافي مو:
موي مجعد، دليل بر گرمي و خشكي
موي صاف و لخت، سردي و تري مزاج
هـ) رنگ مو:
موي سياه، دليل بر گرمي و خشكي
سفيدي مو، سردي و تري
موي حنايي طلايي (كمي مايل به قرمز)، دليل بر اعتدال مزاج
5- شكل اعضا:
موارد ذيل بيانگر گرمي مزاج است:
1- قفسه سينه پهن بزرگ
2-اندامها بزرگ
3- عروق برجسته و بزرگ قابل مشاهده
4- نبض قوي
5- عضلات كلفت و بزرگ
6- عضله خيلي به مفصل چسبيده با تاندون هاي كوچك
لازم به ذكر است بر عكس موارد فوق دلالت بر مزاج سرد مي كند، مثلا داشتن اندامهاي كوچك.
موارد ذيل بيانگر مزاج خشك است:
1- چهره لاغر و پوست به استخوان چسبيده
2- مفاصل قابل مشاهده و برجسته
3- غضروف هاي برجسته و واضح
6- سرعت انفعال اعضا:
اگر عضوي در برخورد با گرما و سرما و خشكي و رطوبت زود اثر پذيرد دليل غلبه آن مزاج است. مثلا اگر در گرما (چه خوراكي، چه موضعي و...) زود گرم شود، دليل بر گرمي مزاج است.
7- خواب و بيداري:
خواب زياد، دليل بر سردي و تري مزاج است.
خواب كم و بيداري زياد، دليل بر خشكي و گرمي مزاج است.
خواب و بيداري معتدل، دليل بر اعتدال مزاج است.
8- افعال طبيعيه صادره از بدن:
يعني تمام افعال بدن شامل سرعت رشد، رويش دندان، بلوغ، افعال مربوط به كبد، قلب و مغز و...
اگر اين افعال سريعتر از حد طبيعي خود صورت گيرد، دليل بر گرمي مزاج و اگر كندتر صورت گيرد دليل بر سردي مزاج خواهد بود .
9- دفع فضولات:
فضولات بدن شامل ادرار، مدفوع، عرق، مو، ناخن، خون و... است.
اگر رنگ مدفوع يا ادرار تيره تر از معمول يا بدبوتر از معمول باشد، دلالت بر گرمي مزاج و غلبه صفرا دارد يا اگر زود به زود صورت گيرد نيز دلالت بر گرمي مزاج و غلبه صفرا دارد.
بي رنگ بودن يا كم بودن فضولات ، دلالت بر سردي مزاج دارد.
10- كارها و رفتارهاي نفساني:
موارد ذيل دلالت بر گرمي مزاج دارد و عكس اين حالات نشان از سردي مزاج است:
- حسن ظن
- اميدواري
- جوانمردي و با غيرتي
- استعداد فهم مطالب
- پرتحركي و نشاط
- زيرك بودن
- سنگدلي
- بي قراري
- پررويي و حرافي
ثبات انفعالات: ثبات در حافظه دليل بر خشكي مزاج است.
زوال انفعالات: يعني ناپايداري در چيزها مثل موارد ذيل دلالت بر رطوبت مزاج است. مانند:
در احساس مانند فراموشي، بي قراري، عدم تعادل و دودلي.

منبع: روزنامه کیهان                                                                                         بازگشت به صفحه اول

مطلب شماره ۲: مزاج شناسی در طب سنتی

پرسش: منظور از مزاج چیست و چه کسانی سرد مزاج و چه کسانی گرم مزاج هستند؟

پاسخ: از مجموعه اطلاعات بدست آمده در منابع مختلف طبی دیرین و منابع مذهبی و اخبار و احادیث پیرامون مزاج شناسی چنین استنباط می شود که بطور کلی دو تعریف پیرامون مزاج وجود دارد، اول تعریف طب سنتی؛ دوم تعریف طب اسلامی.

تعریف مزاج از دیدگاه طب سنتی

بر آیند اثر مجموعه عناصر و ارکان مادی نظام هستی در یک شی، گیاه، غذا، حیوان و انسان را مزاج آن می نامیم. برخی از حکما نقش رفتارها را در پیدایش مزاج دخیل می دانند و برخی دیگر نیز نقش پندارها را تحت عنوان عوامل نفسانی( غم و شادی که موجب بروز سودا و صفرا ) در بروز مزاج مطرح می سازند – اما بطور مشخص یک عنوان بر جسته برای عوامل و عناصر معنوی ( غذای حرام و حلال و یا نیت پلید و خیر در بروز مزاج ) در شکل گیری مزاج قرار نداده اند.

تعریف مزاج از دیدگاه طب اسلامی

از دیدگاه طب اسلامی بر آیند اثر مجموعه عناصر و ارکان مادی و معنوی تبلور یافته در یک شی، گیاه ، غذا ، حیوان ، انسان و رفتار و پندار را مزاج آن می نامیم. در این تعریف عناصر معنوی (مثبت و منفی) شامل : 1- نیت خالص 2- دعا 3- حلیت 4- نام و یاد خدا 5- روح تعاون 6- احساس مهربانی 7- عطوفت و بخشش 8- نیت ریا کارانه و خودنمایی 9- رفتار بدون یاد خدا 10- حرام بودن فعل و یا شی 11- روح خصومت 12- احساس کینه ورزی 13- خشونت 14- حرص و آز

در چگونگی تکوین مزاج یک شی ، گیاه ، غذا ، حیوان و انسان اثر می گذارد و کارآیی آن عنصر را دگرگون می سازد و از آن عنصری پایا، ماندگار، حق گرا، خیر آمیز و یا عنصری فاسد شدنی، تباه، باطل گرا و شر خیز پدیدی می آورد. مزاج شناسی علمی است که بر اساس آن این علم هم جامعه شناسی می تواند سامان گیرد و هم مدیریت هم گزینش نیروها سامان می گیرد.

بعضی از و یژگیهای چهار مزاج اصلی در زیر ارائه میشود.

1- آدمهای با مزاج (طبع) سرد و تر (بلغمی مزاج)

الف - تیپ و ظاهر : سفیدی پوست و نرمی آن، سفیدی و بی فروغی رنگ چشم، سفیدی زودرس موها، بی مو، رقیق و فراوان، چاقی و درشتی بدن

ب - از نظر بازتابهای روانی ورفتاری : گرایش به علوم عقلی و ریاضیات، حسابگر و محتاط، بد بهار و بد زمستان، منطقی و عاقل، میانه رو - محتاط و گاهی ترسو، تجارت پیشه، بدون استعداد ریسک، آرام - منزوی و دارای حركات كند، منظم و دقیق، گذشته نگر، ظریف و ریزبین - حساس، كینه توز، دارای استعداد افسردگی، بی علاقه به یادگیری، نیازمند محبت، اهل سازش - متاثر از دیگران - بی اراده، درون گرا - خودخور - منفی باف، فراموش كار- كند ذهن، میل جنسی كم و توان جنسی كم، راحت و بی قید به اكثر مسائل

پ - از نظر سازگاری با غذاها : سازگار با غذاهای گرم و لطیف چون نخود آب، آبگوشت، گوشت مرغ و كبوتر، پنیر، گردو، نارگیل، شنبلیله، سیر، دارچین، آویشن، رازیانه، مقل و بالنگو

ج - علایم بیماری دراثر غلبه بلغم: سپیدی، نرمی و سستی پوست، سنگینی حواس، ریزش لعاب دهان و آب بینی رقیق غیر سوزان، آروغ ترش و ضعف معده ( با خوردن ترشیجات)، ضعف جسم و مفاصل، بی میلی به غذای صبح، سكته، برص، سفیدی ادرار، درد عقب سر، خواب زیاد(سطحی) خواب دیدن آب باران و برف وادویه.

د- پیشگیری از بروز غلبه خلط : نخوردن غذاهای سرد و تر در فصول سرد سال مانند (ماست، خیار، هندوانه، كاهو، آلو، اسفناج، نارنج، پرتقال، برنج و گوشت گاو و گوساله و بز و ماهی، مرغ و تخم مرغ شهری) خوردن دم كرده استوخدوس یا چای زنجبیلی.

 

2-آدمهای با مزاج (طبع) سرد و خشک (سوداوی مزاج)

الف - تیپ و ظاهر: سیاهی پراكنده و غالب پوست، كدر بودن سفیدی چشم، پرمویی، لاغری و باریكی و خشكی اندامها

ب - از نظر بازتابهای روانی و رفتاری : علاقمند به حسابگری و مسائل فنی، همه سونگر - تیزهوش، بهار و تابستان را دوست دارند، كم احساس و منطقی، میانه رو و محتاط، كم انرژی و مداومت در انجام كار، تمایل كم به معنویت، نا آرام و همیشه در فكر، دارای وسواس و نگرانی و دودلی، بدون توان ریسک، اننتقامجو، منظم، مجذوب نمی شود، خود خور (درون گرا)، فكر و خیال فراوان، بدبین- حساس- نگران، اهل جنجال و جدال، تیز بین و با دقت همه جانبه، میل جنسی فراوان - توان جنسی كم، لجباز و یک دنده و پافشاری در انجام كارها

پ - از نظر سازگاری با غذاها : سازگار با غذا های تر و اندكی گرمی چون نخود آب، گوشت بره، گوشت مرغ و تخم مرغ اهلی، گندم، لوبیا، بادام شیرین، كشمش، انجیر، خربزه، كنگر، آلو شیرین، چغندر، شیر گوسفند، فندق، شلغم، ترب، آب نارگیل

ج - علایم بیماری دراثر غلبه سودا: لاغری و تیرگی رنگ و تمایل آن به سیاهی، غلظت خون، سبكی سر، سوزش معده، اشتهای كاذب، ریزش مو، سرفه خشک، جذام، آبریزش، تكرر و سوزش ادرار و تیرگی آن، فلج، خواب كم، وسواس، فزونی فكر و خیال و بدبینی، سرطان، سكته خواب و رؤیاها توام با وحشت و تاریكی

د- پیشگیری از بروز غلبه خلط :

پیشگیری از بروز پیش آمدهای نامناسب كه تحریک و هیجان را بدنبال دارد، خوردن انجیر و كشمش و دم كرده سنبل طیب + گل گاو زبان + لیمو عمانی

3-آدمهای با مزاج (طبع) گرم و خشک (صفراوی مزاج)

الف - تیپ و ظاهر : زردی چهره و چشم، زردی اسكلرا ،كم مو ، لاغری و باریكی اندام و خشكی اندامها، اندام متوسط

ب - از نظر بازتابهای روانی و رفتاری : گاهی علاقمند به ادبیات گاهی علاقمند به ریاضی، دارای استعداد خشونت و بدخلقی، پائیز و زمستان را دوست دارند، گاهی عاشق و گاهی فارغ، گاهی بااراده و گاهی سست، گاهی پرانرژی و گاهی كم انرژی، دارای استعداد معنوی (مقطعی)، تند و تیز و بی قرار، گاهی پر جرات و گاهی آرام، پرخاشگر، ناآرام و دو دل، گاهی باعث رنجش دیگران میشود، تیزبین و دقیق در برخی ابعاد، مقید به اصول - منظم - حساس، آینده نگر و گاهی خیالباف و دقیق در تصمیم گیری، حاضر جواب و باهوش، گاهی سخاوتمند، پرحرف، میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر، سریع و چالاك - پرانرژی

پ-از نظر سازگاری باغذاها : سازگار با غذاهای سرد و تر چون آلو، زردآلو، هندوانه، اسفناج، كدو، خیار، انار، شفتالو، كاهو، دوغ و ماست

ج - علایم بیماری در اثر غلبه صفرا:

یرقان، زردی دندان، تب، ریختن مو، كورک در سر، درد گوش و شقیقه، درد دهان، خشكی دهان و بینی تشنگی و سوزش معده، صدای گوش، خشكی مفاصل، سیاتالژی، بثورات، حصبه و نوبه، لذت از نسیم سرد، عدم اعتدال، بیقراری، استفراغ صفراوی، بی میلی به خوراک، خواب دیدن گرما، آتش و خورشید

د- پیشگیری از بروز غلبه خلط :

نخوردن غذاهای با طبع گرم و خشک مخصوصا در فصول گرم، قرار نگرفتن در معرض تابش خورشید و یا در نقاط گرم مانند حمام گرم، پیشگیری از وقوع ناملایمات و پیش آمدهای نامناسب مانند ترس و اضطراب

خوردن دم كرده گل بنفشه + لیمو عمانی

 

4-آدمهای با مزاج (طبع) گرم و تر (دموی مزاج)

الف - تیپ و ظاهر : سرخی و برافروختگی، قرمزی اسكلرا، تعریق فراوان(عرق گرم)، تنومند، چاقی و درشتی بدن

ب - از نظر بازتابهای روانی و رفتاری : علاقه به ادبیات و موسیقی، استعداد شاعری، علاقه به طبیعت، اهل عشق و محبت، بلند پرواز، دور اندیش، اهل خیر و معنویت، شجاع و جسور، خوش اخلاق و خوش رو، دارای توان ریسک، اعتماد به نفس بالا، دارای استعداد شقاوت (آنی) سخاوتمند، تنوع طلب و بی علاقه بكار تكراری، بی نظم، بد حال در تابستان، دارای هوش و حافظه برتر، نوع دوست، میل و توان جنسی زیاد، سریع و چالاک- پرانرژی

پ - از نظر سازگاری با غذاها : سازگار با غذاهای سرد و اندكی مایل به خشكی چون غوره، شاه توت، سنجد، تمر، گشنیز، نارنج، لیمو، پرتقال، نارنگی، گلابی، برنج

ج - علایم بیماری در اثر غلبه دم: سرخی رنگ بدن و زبان، قرمزی چشم، سنگینی سر، خالی شدن زیر پا، سستی و كاهلی اعضا، گر گرفتگی، حواس پرتی، خمیازه، دهان دره، بروز برخی جوشها در بدن، و گاهی خونریزی لثه ها و بینی كندی ذهن، درد گلو و پیشانی، آبریزش، ذاتالجنب، درداستخوان، گزگز پوست، امتلا، هپاتیت، سردرد جلوی پیشانی، ورم طحال و دستگاه تناسلی، خواب رؤیا های سرخ و خونین

د- پیشگیری از بروز غلبه خلط : امساک درخوردن غذای طبع گرم و پیشگیری از بروز یبوست با خوردن سبزیجات تازه، و خوردن غذاهای سازگار با طبع فرد

مشاور پاسخگو: دکتر جوادی

منبع: تبیان