در دین مبین اسلام در خصوص بدست آوردن غذای حلال و پاک سفارش بسیاری شده و در بسیاری از روایات و آیات قرآن نیز به اهمیت این مساله اشاره شده است. تا جایی که می توان کتاب آسمانی قرآن را کتاب سلامت بشر نیز نامید. چرا که امروزه برای مسلمانان و بسیاری از غیر مسلمانان نیز به اثبات رسیده که این کتاب حاوی دستورات معنوی و بهداشتی بسیاری است. شاید جالب توجه باشد که بگوییم در قرآن مجید علوم جدیدی همچون HACCP (سلامت غذا از مزرعه تا سفره) و یا ایزو 9000 که سیستم مدیریت کیفیت در صنایع غذایی استنباط می‎شود.

 انجمن اسلامی غذا و مواد غذایی آمریکا (IFANCA) که بر روی گواهی حلال کار می کند این گواهی را کاملا متناسب با HACCP معرفی می کند. HACCPمهم‌ترین سیستم مدیریت کیفی صنایع غذایی است. اجزای این سیستم نشانگر تمایل مصرف کننده به محصولات سالم و در اصل بیانگر سلامت غذا یا food safety است. این مساله نیز بوضوح در گواهی یا براند حلال نیز دیده می شود. همچنین در آیاتی از قرآن کریم نیز ( سوره بقره168- مائده4) کسب غذای حلال توصیه شده است.

با این مقدمه به بررسی روش ذبح اسلامی و غیر اسلامی و مرسوم در کشورهای غربی می‌پردازیم.


در اسلام شرایط ذبح بدین صورت می باشد :


1- مسلمان بودن ذابح

2- استفاده از چاقوی تیز

3- رو به قبله بودن

4- برش اوداج اربعه

5- ذکر تسمیه


در صورت رعایت موارد فوق , گوشت حلیت پیدا نموده و مصرف آن توسط مسلمانان بلامانع خواهد بود. برخی از موارد ذکر شده در روش اسلامی همچون قرار گرفتن در جهت قبله , مسلمان بودن و ذکر تسمیه جنبه معنوی و روحانی دارند و یا اگر واجد دلایل علمی باشد تاکنون بشر موفق به کشف حقایق مرتبط با آن نشده است.

اگر چه در علم متافیزیک بیان کلمات خوش و یا صدای زیبا ( اشاره به ذکر بسم الله) سبب آرایش مولکولی خاصی در هوا (و یا آب) می‎گردد و یا قرار گرفتن حیوان رو به قبله که متاثر از میدان مغناطیسی زمین می‎باشد جای بحث و بررسی بیشتری دارد.

 آنچه مسلم است ذبح اسلامی و قطع اوداج(رگ ها) اربعه(چهارگانه) که همان نای, مری و دو رگ شریانی و وریدی اطراف گردن است، بشر امروزی را به بهداشتی بودن این روش و بدست آوردن گوشت با ضریب سلامت بهتر هدایت کرده است.

 در ذبح اسلامی شکافی در عرض یک ثانیه بر روی گردن انجام می شود که با یک چاقوی تیز همه رگ‎های گردن قطع شده و با این عمل خونریزی به سرعت و ناگهانی اتفاق می‎افتد. در این حالت به سرعت فشار خون از دست رفته و مغز دچار فقر خون شده و هیچگونه دردی را حیوان احساس نمی کند. در اسلام مستحب است که سر از بدن جدا نشده , و هنگام ذبح تا خارج شدن روح از بدن باقی بماند. اگر طناب نخاعی قطع شود فیبر عصبی که به قلب می رود ممکن است آسیب دیده و سبب توقف فعالیت قلب گردد.

 بنابراین ایستایی خون داخل عروق اتفاق می افتد. از جنبه علمی، هنگامی که برش در قسمت گردن ایجاد می شود پیام این برش به سرعت به مغز مخابره شده و مغز بدلیل کاهش فشارخون، پیام‎های عصبی را از کانال نخاعی (اتصال سر به نخاع) به قلب می فرستد. در این حالت قلب با فشار بیشتری به عمل تلمبه‏ای خود ادامه داده تا فشار از دست رفته را جبران کند. به این سبب خون بیشتری از لاشه خارج شده و بدلیل خروج خون بیشتر , گوشتی با ماندگاری طولانی و بهداشتی حاصل می‎شود.

 اگر چه غیرمسلمانان نیز به بهداشتی بودن گوشت حلال و با روش ذبح اسلامی پی برده‎اند اما گروهی از فعالان حامی حقوق حیوانات (FAWC) روش ذبح اسلامی را منسوخ شمرده و آن را عامل بیرحمانه ای تلقی می کنند.

ادعای این گروه بر این است که ذبح اسلامی روش دردناک و غیر انسانی در کشتار دام می‎باشد. آنها روش های بیحسی قبل از کشتار را توصیه می کنند. دکتر جادی مک آرتور کلارک عضو انجمن FAWC می‎گوید: ایجاد یک برش در دام , آن هم بدون تحمل درد، کاملاً مضحک است!


اما تحقیقات دانشمندان آلمانی نشان داده که روش ذبح اسلامی در دنیا، بهترین روش انسانی به شمار می‎آید و دام متحمل درد کمتری نسبت به روش های اروپایی می‏گردد.


کشتار دام در انگلیس


 سالانه در انگلستان 900 میلیون دام به منظور مصرف انسانی کشتار می شوند که این میزان کشتار در کمتر از 600 کشتارگاه صورت می‌گیرد.

 اعتقاد دولت انگلیس در کشتار دام به روش انسانی وابسته به بیحسی قبل از کشتار است. ادعای آنان بر این اصل استوار است که حیوان بیحس شده هوشیاری خود را از دست داده و درد کمتری را در حین کشتار متحمل می شود هر چند مطالعات دانشمندان و عقیده متخصصان بسیاری چنین عقیده ای را درست نمی داند.

گیاه خواران حامی حیوانات (VIVA) اعتقاد دارند که تعدادی از دام کشتاری به طور ناقص بیحس شده و دوباره هوشیاری خود را بدست می آورد و باعث رنج و درد حیوان می شود.در حالیکه خون از بدن آنها جاری می باشد. نکته جالبی که در بیحسی قبل از کشتار نهفته این است که تنها سبب حمایت پرسنل کشتارگاه می‎شود.

روشهای بیحسی قبل از کشتار مورد استفاده در انگلیس بدین شرح می باشد :


استفاده از تپانچه بیحسی CBP از طریق صدمه به مغز :


 این نوع از بیحسی بطور وسیعی در حیوانات مزرعه مورد استفاده قرار می گیرد. بیهوشی بوسیله نفوذ گلوله به مغز و آسیب های مغزی انجام می گردد.


زیان های این روش :

 این روش بیحسی باید توسط افراد ماهر با استفاده از گلوله قوی انجام شود. اگر موقعیت لوله تپانچه درست نباشد حیوان متحمل درد شدید شده و باید تیر دوباره شلیک شود یا دام در حین هوشیاری و با چاقو ذبح گردد. گزارشات سال 1996 کمیسیون دانشمندان اروپایی نشان می دهد در 5 تا 10 درصد, این روش دچار خطا است. VIVA این میزان را سالانه 230000 گاو در انگلستان میداند که به روش غلط بیحس می‎گردند. همچنین این روش میزان بیماری جنون گاوی را نیز افزایش می دهد زیرا عوامل عفونی مغز در اثر شلیک گلوله به همه قسمت های بدن پخش می‎شوند.‎شوند.


بیحسی الکتریکی محدود به ناحیه سر:


گاو، گوسفند، بز و شتر مرغ توسط این روش بیحس می شوند.

 در این نوع بیحسی یک جفت انبرک الکتریکی در دو طرف سر دام قرار می‏‎گیرد. جریان الکتریکی سپس از انبرک ها به مغز رسیده و هوشیاری دام از دست می رود.

انجمن سلطنتی پیشگیری از رفتار ظالمانه با حیوانات RSPCA اظهار می‎دارد که در این روش دام قبل از این که خون از بدنش جاری شود از بین رفته و می‎میرد. VIVA شرح می دهد که بیحسی ایجاد شده توسط این روش بین 20 تا 40 ثانیه دوام دارد. در حالیکه مدت زمان بین بیحسی و برش توسط چاقو برای گوسفند 70 ثانیه است.این گزارش بدین معناست که 5 میلیون گوسفند هوشیاری خود را پس از بیحسی الکتریکی بدست می آورند و قبل از جاری شدن خون از بدن، تلف می گردند.

دکتر "هارولد هیلمن" معتقد است که این نوع بیحسی کاملا دردناک است. وی بیان می دارد که در برخی از کشورها شکنجه یا مرگ زندانی ها با برق انجام می شود. حیوانات نمی توانند هنگام درد اظهارات خود را بوسیله گریه کردن یا جیغ زدن اعلام دارند. گاهی جریان بالای الکتریکی موجب فلجی کامل دام نیز می شود.


بیحسی حمام آبی:


 این روش بطور گسترده در بیحسی طیور, بوقلمون , غاز و اردک کاربرد دارد. در این روش پرنده بطور وارونه با پابندی توسط ریل حمل شده و سر پرنده در حمام آب فرو می رود و مرگ توسط توسط جریان الکتریکی صورت می‎گیرد.

البته این روش در کشور های اسلامی بویژه کشور ما اصلاح شده و استفاده از شوکر دیجیتال سبب بیحسی می گردد. بنابر این مشکل میته شدن اتفاق نمی‎افتد. اما در روشهای اروپایی چنین مساله‎ای با ولتاژ بالا سبب مرگ طیور پس از خروج از حوضچه می گردد.


معایب این روش:

1- بیحسی ناقص بویژه در اردک و غاز اتفاق می افتد. زیرا این پرندگان هنگام مواجه شدن با آب، سر خود را بالا می آورند. بنابر این سر بطور کامل در آب فرو نمی رود.

2- در حالیکه هدف اصلی این روش در اروپا ایست قلبی است بسیاری از پرندگان قبل از کشتار هوشیاری خود را بدست می آورند.

3- تحقیقاتی که توسط دانشمندان انجام شده نشان می‌دهد پرنده هنگام بیحسی الکتریکی به استنشاق آب می پردازد که هیچ چاره ای در این خصوص وجود ندارد. نکته قابل توجه مدفوع نمودن پرنده هنگام بیحسی است. در این زمان پرنده هنگام استنشاق، آب همراه با مدفوع را وارد ریه میکند.

4- این روش برای بوقلمون بیرحمانه است. پابند هایی که بوقلمون را در طی 6 دقیقه آویزان نگه می‎دارد سبب درد شدید و بد شکلی ساق پا می شود. بوقلمون همچنین بالها را پایین تر از سر قرار داده و متحمل درد شدید می شود.


بیحسی با گاز:

در این روش پرنده با قرار گرفتن در محفظه ای با گاز دی اکسید کربن یا آرگون بیحس می شود. این روش برای خوک استفاده می شود.


عقیده اسلام در خصوص بیحسی:

 دانش پژوهان اسلامی در خصوص استفاده از بیحسی پیش از کشتار دارای اختلاف نظر هستند. برخی اعتقاد دارند دامی که بواسطه برش گلو و بدون بیحسی ذبح می شود. شرعی و حلال است.

اتحادیه انجمن های اسلامی و سازمان جهانی بهداشت در دسامبر 1985 در شهر جده گرد هم آمده و موافقت نمودند که بیحسی با شوک الکتریکی امکانی فراهم می‎کند تا دام در آرامش بهتری ذبح گردد. همچنین در اسلام بیحسی با تپانچه بدلیل آسیب وارده به مغز و استفاده از گاز نیز منع شده است.


قوانین اسلام برای ذبح

 ذبح اسلامی دام نعمت بزرگی برای انسان و دام محسوب می شود. در این باره پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد (ص) می فرمایند: خداوند در همه چیز مهربان است و در هنگام ذبح نیز مهربانی او پدیدار شده و ذبح دام را با تیغ تیز جهت تخفیف درد دستور می دهد.

 چاقویی که برای ذبح مورد استفاده قرار می گیرد باید تیز باشد و به سرعت این کار انجام شود. با سرعت رگ‎های گردن قطع شده و قطع جریان خون اعصاب مغزی پاسخ دهنده به درد صورت می گیرد. بنابر این حیوان احساس درد نمی کند. حرکت و دست و پایی که حیوان پس از برش گلو انجام می دهد وابسته به درد نیست بلکه وابسته به اتساع و انقباض عضلات است که خونرسانی در آنها کاهش یافته است.

در دستورات ذبح اسلامی، پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: مسلمان نباید چاقوی خود را مقابل حیوان تیز کند. همچنین ذبح دام هایی که از یک گونه هستند نیز در مقابل چشمان هم صورت نگیرد.

 آیا با این همه سفارش اسلام در خصوص رعایت حقوق حیوانات باز هم قوانین اسلام در خصوص ذبح شرعی بیرحمانه است؟

 در این باره تحقیقات آلمانها در خصوص مقایسه روش ذبح اسلامی و غربی، نتایج شگفت انگیزی را مشخص می کند.


تحقیقات آستانه درد :

تحقیقات پروفسور ویلهلم شازل و همکار وی دکتر هزیم در دانشکده دامپزشکی هانوفر آلمان نتایج جالبی بهمراه داشت. در این کوشش، آستانه درد و هوشیاری در دو روش مرسوم بیحسی با تپانچه و ذبح اسلامی در گوسفند و گوساله بررسی شد.

 ابتدا چند الکترود بواسطه جراحی در نقاط مختلف جمجمه دام به گونه ای که سبب لمس سطح مغز شود کاشته شد. سپس اجازه بهبودی به دام برای چند هفته داده شد. در ادامه کشتار دام با دو روش ذبح اسلامی و بیحسی پیش از کشتار با تپانچه cbp صورت گرفت.

همچنین در طی این اعمال ذبح و کشتار, آزمایش ثبت آنسفالوگرافی الکتریکی(EEG) و الکتروکاردیوگرافی (ECG) در موقعیت‎های مختلف مغز و قلب در همه دامها و در طی مراحل ذبح و کشتار بررسی شد.


نتایج بدست آمده:


الف- ذبح اسلامی

1- دوسوم ابتدایی از زمان ذبح اسلامی بر روی EEG ثبت شده است. هیچ تغییری نسبت به قبل از کشتار در این نمودار دیده نمی شود.بنابراین نشان می دهد که حیوانات هیچ احساس دردی در طی یا بلافاصله پس از برش نشان نمی دهند.

 2- در سه ثانیه ثبت EEG یک موقعیت استراحت عمیق و بیهوشی دیده می شود. این حالت وابسته به کمیت وسیع فوران خون از بدن می باشد.

 3- پس از 6 ثانیه ثبت EEG میزان صفر را نشان می دهد که هیچ احساس دردی وجود ندارد.

 4- پیام مغزی(EEG) به میزان صفر پایین می آید. اما هنوز قلب ضربان دارد و تشنج بدن رخ می دهد (واکنش فعال در طناب نخاعی) بنابر این حداکثر میزان خون از بدن خارج می شود و گوشتی بهداشتی برای مصرف کننده مهیا می گردد.

ب- روش غربی و بیحسی با تپانچه:

1- حیوان ظاهرا پس از بیحسی هوشیاری خود را از دست می دهد.

2- درد شدیدی را EEG بلافاصله پس از بیحسی نشان می دهد.

3- ضربان قلب حیوان بیحس شده توسط تپانچه در مقایسه با ذبح اسلامی سریعتر متوقف شده و در نتیجه مقدار زیادی از خون داخل گوشت باقی می ماند.



جنون گاوی و ذبح غیر اسلامی:


 در روش بیحسی قبل از کشتار نه تنها شدت درد وجود دارد بلکه این راه سبب افزایش نگرانی می گردد زیرا این روش عاملی در گسترش بیماری جنون گاوی است که اخیرا بواسطه تحقیقات محققان "دانشگاه تگزاس" و محققان کانادایی بواسطه روشی به نام بیحسی بادی (انفجار هوای فشرده 150 پوندی با شلیک یک اسلحه آهنی بداخل مغز گاو) مورد بررسی قرار گرفته است.

این نیروی انفجاری سبب انتشار و پخش بافت مغز و سبب آشفتگی آن می شود زیرا بافت مغز و نخاع عمده ترین قسمت های عفونی در بیماری جنون گاوی هستند و حالت پنیر سوئیسی سوراخ دار را در مغز دام بیمار ایجاد می کنند.


نتیجه:

 بررسی هر دو روش کشتار با پانچه و ذبح اسلامی بوضوح نمایانگر عادلانه بودن قوانین اسلام و رعایت حقوق حیوانات از جانب اسلام می باشد.

در برخی از روش های غربی نیز همچون بیحسی با حمام آبی تغییراتی صورت گرفته است. به گونه ای که دام در این روش قبل از ذبح، تلف نشده و اوداج اربعه قابل برش می‎باشند که در کشتارگاه های کشورمان نیز همین روش اصلاح شده انجام می شود. به هر حال تحقیقات دانشکده هانوفر کاملا ذبح اسلامی و فواید آن را برای دام بیان نموده است بطوریکه در روش ذبح اسلامی، اطلاعات ثبت شده بر روی پیام مغزی میزان صفر را نشان می دهد که بیانگر بی‎دردی حیوان هنگام برش گلو می‎باشد. در حالیکه هر یک از روش های غربی کشتار واجد معایب مربوط به خود می باشند. همچنین در تحقیق صورت گرفته، پیام‎های مغزی حداکثر درد را پس از بیحسی در روش غربی نشان می‌دهند.